|
|
 |
ΙΔ' Η γλώσσα
Mε την γλώσσαν οι άνθρωποι εξωτερικεύουν τους εσωτερικούς τους διαλογισμούς και επικοινωνούν με τους συνανθρώπους τους. Δυστυχώς ομως με την γλώσσαν τους οι άνθρωποι συχνά παρασύρονται και σε σοβαρά αμαρτήματα, που αποδεικνύονται ολέθρια, τοσον σ' εκείνον που τα διαπράττει οσον και σ' άλλους ανθρώπους. Αξίζει επομένως να προσέξουμε τις σοφές σκέψεις, που ο Σειράχ διατυπώνει γύρω από το θέμα της γλώσσας και της καλής ή κακής χρησιμοποιήσεως της εκ μέρους μας.
1) Προσοχή στα λόγια μας.
Πόσην σημασίαν δίδει ο Σειράχ στην γλώσσαν, ως εκφραστικού οργάνου του ανθρώπου, φανερώνουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις του:
«Παιδείαν στόματος ακούσατε, τέκνα, και ο φυλάσσων ού μή αλώ. Εν τοις χείλεσιν αυτού καταληφθήσεται αμαρτωλός, και λοίδορος και υπερήφανος σκανδαλιαθήσονται εν αυτοίς» (κγ', 7 - 8). " Ολίσθημα από εδάφους μάλλον ή από γλώσσης» (κ', 18). «Μακάριος ανήρ, ος ούκ ωλίσθησεν εν στόματι αυτού και ού κατενόγη εν λύπη αμαρτίας» (ιδ, 1).
Με πατρικήν στοργήν λοιπόν ο Σειράχ λέγει προς τους αναγνώστες του συγγράμματος του: Παιδιά μου, ακούστε συμβουλές, που θα σας βοηθήσουν στην ορθήν χρησιμοποίησιν της γλώσσας σας. Όποιος δε θα τις εφαρμόση, δεν θα πέση στην παγίδα των αμαρτημάτων της γλώσσας. Αντίθετα, από τα λόγια του θα συλληφθή ο αμαρτωλός. Αλλά και ο κάθε υβριστής και υπερήφανος, από απροσεξίες στα λόγια του, θα σκοντάψη και θα πέση.
Είναι τόσον σοβαρά τα αμαρτήματα της γλώσσας, προσθέτει ο Σειράχ, ώστε να θεωρήται προτιμότερον να πέση κάποιος στο έδαφος και να κτυπήση, παρά να του ξεφύγουν άπρεπα λόγια. Είναι επομένως ευτυχισμένος ο άνθρωπος εκείνος, από το στόμα του οποίου δεν ξεφεύγουν λόγια αμαρτωλά. Διότι αυτός δεν θα έχη τύψεις συνειδήσεως και δεν θα λυπάται διά τις αμαρτίες του στόματος του.
«Ει τις εν λόγω ού πταιει, ούτος τέλειος ανήρ» (Ιακ. γ',2), γράφει και ο θείος Ιάκωβος. Και τονίζει και αυτός θεοπνεύστως ότι, όποιος κατορθώνει να μη αμαρτάνη με τα λόγια του, αυτός ημπορή να χαρακτηρισθή σαν τέλειος άνθρωπος.
2) η πολυλογία.
Ο σοφός Σειράχ επισημαίνει την πολυλογίαν σαν ένα από τα πιο συνηθισμένα και σοβαρά αμαρτήματα της γλώσσας. Γράφει δε τα εξής σχετικά:
«Ίδε πεpίφραξον το κτήμα σου ακάνθαις, το αργύριόν σου και το χρυσίον σου κατάδησον και τοις λόγοις σου ποίησον ζυγόν και σταθμόν, και τω στόματί σου ποίησον θύραν και μοχλόν» (κη', 24 - 25). «Μή γίνου ταχύς εν γλώσση σου» (δ', 29). «Γίνου ταχύς εν ακροάσει σου» (ε', 11).
"Φοβερός εν πόλει αυτού ανήρ γλωσσώδης, και ο προπετήςεν λόγω αυτού ισηθήσεται».(θ'',18).
Πρόσεξε, γράφει ο Σειράχ. ΄Όπως φράσσεις το αγρόκτημα σου με αγκάθια και όπως δένεις σε κομπόδεμα τα αργυρά και χρυσά σου νομίσματα, έτσι πάρε ζυγαριάν και σταθμά, διά να ζυγίζης τα λόγια σου. Και γύρω από το στόμα σου βάλε θύραν και σύρτην, διά να ελέγχης όσα θα λέγης.
«Θού, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου» (Ψαλμ. 140, 3), προσεύχεται και ο Δαβίδ. Και ζητά από τον Θεόν να του χαρίση την ικανότητα να περιφρουρή το στόμα και τα χείλη του, ώστε να μη βγαίνουν απ' αυτά λόγια ατελώνιστα και άχρηστα.
Ακόμη, λέγει στον καθένα μας ο Σειράχ, μη αφήνης την γλώσσαν σου να σπεύδη και να λέγη πολλά λόγια. Τουναντίον μάθε να είσαι γρήγορος στο να ακούης. Γίνε «ταχύς εις το ακούσαι, βραδύς εις το λαλήσαι» (Ιακ. α', 19), μας συμβουλεύει και ο θείος Ιάκωβος. Διότι ο αθυρόστομος και πολύλογος άνθρωπος τρομάζει τους συμπολίτες του και γίνεται μισητός σ' αυτούς.
3) Αισχρολογίες και συκοφαντίες.
Σοβαρότερα από την πολυλογίαν και αργολογίαν είναι τα ακάθαρτα και βρωμερά λόγια. Σ' αυτά αναφέρεται και ο Σειράχ και γράφει:
«Έστι λέξις αντιπεριβεβλημένη θανάτω... Απαιδευσίαν ασυρή μη συνεθίσης το στόμα σου, έστι γαρ εν αυτή λόγος αμαρτίας... ΄Ανθρωπος συνεθιζόμενος λόγοις ονειδισμού εν πόσαις ταις ημέραις αυτού ού μη παιδευθή» (κγ', 12. 13. 15).
Υπάρχουν δηλαδή λόγια και φράσεις τόσον βαρειές και απρεπείς, ώστε εκείνοι που τις εκστομίζουν πρέπει να τιμωρούνται με θανατον. Μη συνηθίσετε λοιπόν το στόμα σας σε φράσεις ακάθαρτες και αισχρές. Διότι μέσα σ΄ αυτές υπάρχουν λόγια αμαρτωλά.
΄Όποιος δε άνθρωπος έχει συνηθίσει να λέγη κατά των άλλων λόγια υβριστικά, δεν
πρόκειται ποτέ στην ζωήν του να μορφωθή και να προοδεύση. Βαρύτερο ακόμη αμάρτημα με καταστροφικές συνέπειες είναι οι συκοφαντίες. Αυτό τονίζει και ο Σειράχ με τις ακόλουθες γνώμες του:
«Γλώσσα τρίτη πολλούς εσάλευσε και διέστησεν αυτούς από έθνους εις έθνος και πόλεις οχυράς καθείλε και οικίας μεγιστάνων κατέστρεψε. Γλώσσα τρίτη γυναίκας ανδρείας εξέβαλε και εστέρησεν αυτάς των πόνων αυτών... Πληγή μάστιγος ποιεί μώλωπας, πληγή δε γλώσσης συγκλάσει οστά. Πολλοί έπεσαν εν στοματί μαχαίρας, και ούχ ως οι πεπτωκότες διά γλώσσαν. Μακάριος ο σκεπασθείς απ' αυτής, ος ού διήλθεν εν τω θυμώ αυτής, ος ούχ είλκυσε τον ζυγόν αυτής και εν τοις δεσμοίς αυτής ούκ εδέθη. ο γαρ ζυγός αυτής ζυγός σιδηρούς, και οι δεσμοί αυτής δεσμοί χάλκεοι. Θάνατος πονηρός ο θάνατος αυτής, και λυσιτελής μάλλον ο άδης αυτής, (κη'. 14-15,17 • 21).
Η συκοφαντική δηλαδή γλώσσα επιφέρει πολλές αναστατώσείς και καταστροφές. Αυτή συνετάραξε πολλούς ανθρώπους και συνέβαλε στο να εξορισθούν από το έθνος τους και να καταφύγουν σ' άλλο έθνος. Εκρήμνισεν οχυρωμένες πόλείς και κατέστρεψε αρχοντικές οικογένειες. Ακόμη από συκοφαντίες, που διετύπωσαν γλώσσες δηλητηριώδεις, γυναίκες τίμιες και εργατικές εξεδιώχθησαν από τους συζύγους τους και εστερήθησαν από τους καρπούς των κόπων τους.
Τα κτυπήματα, προσθέτει ο Σειράχ, που δίδονται μ' ένα μαστίγιο, προξενούν στο σώμα μωλωπισμούς και πληγές. Όμως τα συκοφαντικά λόγια σπάζουν κόκκαλα. «Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει», όπως λέγει και η λαϊκή παροιμία. Στην ζωήν δε πολλοί είναι εκείνοι, που εφονεύθησαν από κοφτερά μαχαίρια, περισσότεροι όμως είναι εκείνοι, που εκτυπήθησαν και επληγώθησαν από συκοφαντικές γλώσσες. Έτσι θεωρείται ευτυχισμένος όποιος ποτέ δεν έγινε θύμα της σκληρής και συκοφαντικής γλώσσας και δεν αναγκάσθηκε να σηκώση πάνω του τις θλιβερές συνέπειες της συκοφαντίας, που μοιάζει με βαρειά σιδερένια και χάλκινα δεσμά. Διότι πράγματι της συκοφαντίας ο ζυγός είναι βαρύς σαν σίδερο και τα δεσμά της είναι σαν χάλκινες χειροπέδες. Η θλίψις, που αισθάνεται ο συκοφαντημένος, είναι πικρή σαν τον θάνατον. Προτιμότερος ακόμη είναι ο θάνατος και ο Άδης.
4) Το ψευδός.
Ένα από τα βασικά αμαρτήματα, τα οποία πρέπει να αποφεύγουμε, ο Σειράχ θεωρεί και το ψεύδος. Δι' αυτό δε γράφει:
«Μή θέλε ψεύδεσθαι παν ψεύδος, ο γαρ ενδελεχισμός αυτού ούκ εις αγαθόν» (ζ', 13). «Μώμος πονηρός εν ανθρώπω ψεύδος, εν στόματι απαίδευτων ενδελεχισθήσεται. Αιρετόν κλέπτης ή ο ενδελεχίζων ψεύδει,αμφότεροι δε απώλειαν κληρονομήσουσιν. 'Ηθος ανθρώπου ψευδούς ατιμία, και η αισχύνη αυτού μετ' αυτού ενδελεχώς» (κ'. 24-26).
Πρόσεξε, λέγει στον καθένα μας, να μή λέγης κανένα ψευδός. Διότι αν συνηθίσης να λέγης ψέματα, δεν θα σου βγη σε καλό. Διότι το ψεύδος είναι μεγάλη εντροπή διά τον άνθρωπον. Τούτο δε υπάρχει συνεχώς στο στόμα ανθρώπων, που είναι ακαλλιέργητοι πνευματικά. Προτιμότερος δε από εκείνον που συνεχώς ψεύδεται είναι ο κλέφτης. Όμως και ο ψεύτης και ο κλέφτης θα τιμωρηθούν αυστηρά.
Οπωσδήποτε όμως η συνήθεια της ψευδολογίας είναι εξευτελιστική σ' εκείνον, που την έχει. Και η εντροπή διά την συνήθειάν του αυτήν θα είναι πάντα μαζί του.
5) Η διπλοπροσωπία.
Αμάρτημα σοβαρό θεωρεί ο Σειράχ και την ανειλικρίνειαν και διπλοπροσωπίαν. Μας προτρέπει δε να αποφεύγουμε και το αμάρτημα αυτό με τις ακόλουθες σοφές και παραστατικές συμβουλές του:
«Μή λίκμα εν παντί ανέμω και μή πορεύου εν πάση ατραπώ• ούτως ο αμαρτωλός ο δίγλωσσος. " Ίσθι εστηριγμένος εν συνέσει σου, και εις έστω σου ο λόγος» (ε, 9 -10).
Μή μοιάζης δηλαδή με εκείνους, που, όταν ελίχνιζαν το σιτάρι τους, επροσαρμόζοντο προς το φύσημα κάθε ανέμου. Ούτε να ακολουθής όποιον δρόμον ανοίγεται μπροστά σου. Με άλλα λόγια να μή φέρεσαι σαν άνθρωπος, που δεν έχει αρχές και πεποιθήσεις αλλά φέρεται ανάλογα με την συμπεριφοράν και τα φρονήματα των γύρω του. Διότι έτσι φέρονται οι αμαρτωλοί και οι υποκριτές και διπλοπρόσωποι. Αντίθετα λοιπόν με αυτούς, εσύ να είσαι σταθερός στις συνετές αποφάσεις και πεποιθήσεις σου. Να έχης πρόγραμμα στην ζωήν σου. Και ο λόγος σου να είναι ένας και ο ίδιος προς όλους, ανεξάρτητα αν θα τους αρέση ή όχι.
6) Oι όρκοι.
Η συνήθεια να ορκίζωνται χωρίς λόγον οι άνθρωποι θεωρείται σοβαρό αμάρτημα από τον θεόπνευστον λόγον της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Βασικά δε καταδικάζεται ο όρκος, αφού κατ' αυτόν αναφέρεται μάταια και άσκοπα το άγιον Όνομα του Θεού. Έτσι όσοι επιπόλαια και χωρίς να υπάρχη σοβαρός λόγος και εξαναγκασμός ορκίζονται, παραβαίνουν την δεύτερην εντολήν του Δεκάλογου, που λέγει: «Ού λήψει το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω» (Εξόδ. κ', 7).
Στους όρκους λοιπόν αναφέρεται και ο σοφός Σειράχ και τονίζει τα ακόλουθα:
«Όρκω μή εθίσης το στόμα σου και ονομασία του αγίου μή συνεθισθής... Αν ή ρ πολύορκος πλησθήσεται ανομίας, και ούκ αποστήσεται από του οίκου αυτού μάστιξ. εάν πλημμελήση, αμαρτία αύτού επ' αυτώ, καν υπερίδη, ήμαρτε δισσώς• και ει διακενής ώμοσεν, ού δικαιωθήσεται, πλησθήσεται γαρ επαγωγών ο οίκος αυτού» (κγ', 9, 11).
Μας συμβουλεύει λοιπόν ο Σειράχ: μη συνηθίσης το στόμα σου στους όρκους. Ούτε και να προφέρης άσκοπα το όνομα του αγίου Θεού. Διότι όποιος άνθρωπος κάμνει πολλούς όρκους, θα γεμίση από παρανομίες, και από το σπίτι του δεν θα λείψουν οι τιμωρίες και οι θλίψεις. Τονίζει επίσης ότι όσον περισσότερον ένοχος είναι ένας στο αμάρτημα των όρκων, τόσον περισσότερες θα είναι οι συμφορές του. Και αξιολογεί
ως ακολούθως τα στάδια της αμαρτίας των όρκων.
α') ΄Όποιος άνθρωπος κάμνει πολλούς όρκους, οπωσδήποτε αμαρτάνει ενώπιον του Θεού.
β') ΄Όποιος όμως αδιαφορεί και παραβαίνει τους όρκους, που κάμνει, αυτός διαπράττει διπλή αμαρτίαν. Διότι όχι μόνον ορκίζεται, αλλά γίνεται και επίορκος και αθετεί τις υποσχέσεις του.
γ΄) Ασυγχώρητος όμως τελείως και περισσότερον ένοχος απ' όλους είναι όποιος δίδει ψεύτικους όρκους. Διότι αυτός συνειδητά γίνεται και ψεύδορκος.
Και ο Σειράχ λοιπόν μοιάζει να μας συμβουλεύη μαζί με τον θείον Ιάκωβον: «Προ πάντων δε, αδελφοί μου, μη ομνύετε... ήτω δε υμών το ναι ναι, και το ού ού, ίνα μή υπό κρίσιν πέσητε» (Ιακ, ε', 12). Προσέχετε δηλαδή, αδελφοί μου, ιδιαίτερα να μη ορκίζεσθε. Ας είναι δε το ναι, που λέγετε, πραγματικό ναι, και το όχι σας πραγματικό όχι. Έτσι δεν θα επισύρετε πάνω σας την κρίσιν και καταδίκην του Θεού.
7) Λόγια συνετά.
Παράλληλα με τις συστάσεις να μη αμαρτάνουμε με την γλώσσαν μας, ο σοφός Σειράχ μας προτρέπει ως εξής να λέγουμε με αυτήν λόγια καλά και συνετά:
«Ο σοφός εν λόγω εαυτόν προσφιλή ποιήσει.» (κ', 13). «Λάρυγξ γλυκύς πληθύνει φίλους αυτού, και γλώσσα εύλαλος πληθύνει ευπροσήγορα» (στ', 5). «Αυλός και ψαλτήριον ηδύνουσι μέλι. Και υπέρ αμφότερα γλώσσα ηδεία» (μ', 21).
Ενώ δηλαδή ο απρόσεκτος στα λόγια του δημιουργεί εχθρούς, ο συνετός άνθρωπος, με τα καλά του λόγια, θα κάμη τον εαυτόν του προσφιλή στους άλλους. Τα γλυκά και προσεκτικά λόγια συμβάλλουν στο να αυξάνωνται οι φίλοι εκείνου, που τα λέγει. Και η γλώσσα, που ομιλεί ορθά, θα συμβάλλη στο να λέγουν και άλλοι λόγια καλά. Τα μουσικά όργανα του αυλού και του ψαλτηρίου αποδίδουν ήχους γλυκείς, σαν το μέλι. Περισσότερον όμως ευχάριστη και από τα δύο είναι η γλυκειά γλώσσα.
8) Εχεμύθετα.
Μιαν αρετήν σχετικήν με τα λόγια μας, μας συνιστά ο σοφός Σειράχ με τα ακόλουθα γνωμικά του:
«Εν φίλω και εν εχθρώ μη διηγού, και ει μη έστι σοι αμαρτία, μή αποκάλυπτε... Ακήκοας λόγον. συναποθανέτω σοι. θάρσει, ου μή σε ρήξει. Από προσώπου λόγου ωδινήσει μωρός ως από προσώπου βρέφους η τίκτουσα. Βέλος πεπηγός εν μηρώ σαρκός, ούτως λόγος εν κοιλία μωρού" (ιθ', 8, 10 - 12). «Ο αποκαλύπτων μυστήρια απώλεσε πίστιν. Και ού μη εύρη φίλον προς την ψυχήν αυτού" (κζ', 16).
Λέγει λοιπόν ο Σειράχ στον καθένα μας: Μη σπεύδης να ανακοινώνης αδιακρίτως
σε εχθρούς και φίλους σου όσα ακούεις. Μή αποκαλύπτης τα πάντα, εκτός αν η απόκρυψις τους συνιστά αμαρτίαν. ΄Άκουσες κάποιο μυστικό; Ας αποθάνη αυτό μαζί
σου. ΄Έχε θάρρος και μη νομίσης ότι, αν το κρύψης, θα σκάσης. Μόνον ένας ανόητος. Όταν έχη μέσα του ένα μυστικό, αισθάνεται πόνους, σαν εκείνους που νοιώθει η γυναίκα, που πρόκεται να γεννήση. ΄Οπως, όταν ένα βέλος καρφωθή στον
μηρόν του σώματος μας, προκαλεί πόνους, έτσι και ένα μυστικό στον ανόητον φέρνει πόνον. Οπωσδήποτε όμως ο συνετός άνθρωπος δεν αποκαλύπτει τα μυστικά, που του εμπιστεύονται. Διότι όποιος κάμνει κάτι τέτοιο, χάνει την εμπιστοσύνην των άλλων και δεν θα εύρη φίλους κατά την επιθυμίαν της ψυχής του.
9) Η σιωπή.
Και η σιωπή χαρακτηρίζεται από τον Σειράχ ως αρετή σπουδαία. Διά την αξίαν της δε και τον τρόπον εφαρμογής της γράφει τα έξης:
«Εί έστι σοι σύνεσις, αποκρίθητι τω πλησίον ει δε μη, η χείρ σου έστω επί στόματί σου» (ε'. 12). «Ο μισών λαλιάν ελαττονούται κακία. Μηδέποτε δευτερώσης λόγον, και ουθέν σοι ου μη ελαττονωθή» (ιθ'', 6 • 7). «Έστι σιωπών ευρισκόμενος σοφός, και έστι μισητός από πολλής λαλιάς. ΄Εστι σιωπών ου γαp έχει απόκρισιν, και έστι σιωπών ειδώς καιρόν. Άνθρωπος σοφός σιγήσει έως καιρού, ο δε λαπιστής και άφρων
υπερβήσεται καιρόν» (κ', 5 - 7).
Εάν, λέγει ο Σειράχ, έχεις κάποιαν συνετήν γνώμην, απάντησε στον πλησίον σου. Διαφορετικά κλείσε με το δάκτυλό σου το στόμα σου και μή ομιλήσης. ΄Όποιος αποφεύγει την φλυαρίαν, θα διαπράττη ολιγώτερα αμαρτήματα. Και συ λοιπόν μη μεταφέρεις εδώ και εκεί τα λόγια, που άκουσες, και απ' αυτό δεν θα χάσης τίποτε.
Υπάρχουν άνθρωποι, που είναι σοφοί, επειδή ξεύρουν να σιωπούν. Και άλλοι δίνονται μισητοί, επειδή φλυαρούν. Σοφοί δε είναι εκείνοι που σιωπούν, όχι διότι δεν ξεύρουν τι να απαντήσουν, αλλά διότι γνωρίζουν τον κατάλληλον χρόνον να ομιλήσουν. Πράγματι δε ο συνετός άνθρωπος σιωπά, όσον χρόνον πρέπει, ενώ ο φλύαρος και υπερήφανος ομιλεί σε ακατάλληλον και περισσότερον απ' όσον πρέπει χρόνον.
«Τις δώσει μοι επί στόμα μου φυλακήν και επί των χειλέων μου σφραγίδα πανούργον, ίνα μη πέσω απ' αυτής και η γλώσσα μου απολέση με; Κύριε, πάτερ και δέσποτα ζωής μου, μη εγκαταλίπης με εν βουλή αυτών, μη αφής με πεσείν εν αυτοίς» (κβ', 27 - κγ', 1).
Με το ερώτημα και την προσευχήν αυτήν του Σειράχ κλείουμε το σχετικό με τα λόγια μας κεφάλαιο. Και ο καθένας μας ας επαναλάβη με πολλήν συνοχήν: Ποιος θα βάλη και στο ιδικό μου στόμα φύλακα και στα χείλη μου σφραγίδα, διά να μη περιπέσω σε
αμαρτήματα λόγων και να μη με καταστρέψη η γλώσσα μου; Συ, Κύριε, Πάτερ και Δέποτα της ζωής μου, μη με εγκαταλείψης στην διάθεσιν των ασύνετων και απρόσεκτων μου λόγων και μη με αφήσης να γίνω θύμα τους.
|
Αγγλικά
