www.acapus.com Greek         Αγγλικά Last updated 23/12/2004    
    

    

Photo Album
Αναζήτηση

         
  
  
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ. Αστάθειες και αμφιταλαντεύσεις του Δαρβίνου

Πριν πούμε ποιοι εκμεταλλεύθηκαν τη θεωρία του Δαρβίνου και γιατί την εκμεταλλεύθηκαν, πρέπει να κάνουμε μερικές διευκρινήσεις σχετικά με κάποιες θέσεις ή φράσεις ή λέξεις του Δαρβίνου και τις αντιδράσεις, που δημιούργησε η δημοσίευση των ιδεών του.
Αρχίζοντας απ’ το τελευταίο σημειώνουμε, πως η θεωρία του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή εντυπωσίασε και εσαγήνευσε τους συγχρόνους του. Τέτοιες ιδέες δεν ακούονταν βέβαια για πρώτη φορά. Αν όμως λάβουμε υπόψη ότι τον 18ο αιώνα στο χώρο της Βιολογίας επικρατούσε η αντίληψη ότι τα διάφορα έμβια είδη είχαν δημιουργηθεί εξαρχής, όπως είναι σήμερα, εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι η θεωρία του Δαρβίνου προκάλεσε αληθινή αναστάτωση. Τέτοια αναστάτωση όμοια μ’ εκείνη που προκάλεσε ο αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος (1473-1543) με την υιοθέτηση του ηλιοκεντρικού συστήματος, του Αρίσταρχου του Σάμιου (310-230(;) π.Χ.) (1). Ο Ερνέστος Μάϋρ (Ernst Mayr), Επίτιμος Καθηγητής της Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ (ΗΠΑ), έγραψε πρόσφατα ότι «η επανάσταση του Δαρβίνου έχει ορθώς χαρακτηρισθεί ως η μεγαλύτερη από όλες στο χώρο της επιστήμης»• χαρακτηρίζει δε το έργο του Δαρβίνου «Περί της Καταγωγής των Ειδών» ως βιβλίο «κατακλυσμικής σημασίας» (2). «Η θεωρία του Δαρβίνου», επισήμανε ο Ακαδημαϊκός Θεμ. Διαννελίδης στο λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών, «έτυχε μεγάλης δημοσιότητος και ποικίλης υποδοχής σ’ όλο τον κόσμο, στη Γαλλία όμως ιδιαίτερα, αυτή συνήντησε συστηματική έχθρα» (3).
Οι ιδέες του Δαρβίνου δεν ήταν βέβαια ιδιαίτερα εντυπωσιακές, αφού όμοιες ιδέες είχαν ακουστεί και παλαιότερα (όπως αναπτύξαμε σε προηγούμενα κεφάλαια). Ωστόσο οι ισχυρισμοί του, οι οποίοι συνοδεύονταν από πλήθος παραδειγμάτων, είχαν βαθιά απήχηση στους επιστημονικούς και φιλοσοφικούς κύκλους του καιρού του. Τόσο, ώστε άρχισε μια κίνηση, που έδωσε αφορμή να δημιουργηθούν οι πιο τολμηρές προσδοκίες. Άλλοι επαινούσαν, υμνούσαν, ανέβαζαν μέχρι τρίτου ουρανού το Δαρβίνο και τη θεωρία του. Από τους πιο θερμούς υποστηρικτές του ήταν ο ζωολόγος Θωμάς Χάξλεϋ (Τ. Η. Huxley), ο «φρουρός σκύλος του Δαρβίνου» όπως τον αποκάλεσαν, που έγραψε επαινετικότατα στην εφημερίδα «Τάϊμς» (Τimes). Η εφημερίδα «Γκάρντιαν» (Guardian) έγραφε πως το έργο του Δαρβίνου πρέπει να το δούμε με σοβαρότητα. Άλλοι όμως έμεναν απαθείς ή ήσαν αυστηροί κριτές του Δαρβίνου. Η εφημερίδα «Αθήναιον» (Athenaeum) έγραφε, πως το βιβλίο του Δαρβίνου ήταν μια αδιάκοπη επανάληψη, που είχε σκοπό να πείσει τον αναγνώστη ότι σώνει - και- καλά ο Δαρβίνος έχει δίκαιο. Η «Σάταρνταιϋ Ρηβιού» (Saturday Review) έγραφε πως οι απόψεις του Δαρβίνου δεν ήσαν νέες, ωστόσο δεν ήσαν «εχθρικές στις αλήθειες της θειας Αποκαλύψεως» (4). Η εφημερίδα «Νταίιλυ Μέϊλ» (Daily Mail) έγραφε πως ο Δαρβίνος έκλεψε τη φήμη του από το «δάσκαλό» του, το Ρόμπερτ Τσέϊμπερς (Robert Chambers), που έγραψε το βιβλίο «ίχνη (ή Λείψανα) της Φυσικής Ιστορίας της Δημιουργίας».
Γενικά το βιβλίο του Δαρβίνου «Περί της Καταγωγής των Ειδών» δημιούργησε αρκετό θόρυβο, πάντως όμως λιγότερο από εκείνο, που δημιούργησαν τα «Ίχνη...» του Τσέϊμπερς. Εξάλλου ο επιστημονικός κόσμος ήταν σχεδόν ολόκληρος κατά του βιβλίου του Δαρβίνου. Αργότερα ο ομοϊδεάτης και υποστηρικτής του Δαρβίνου Τ. Η. Huxley (Χάξλεϋ), μιλώντας για το έτος 1860, έδωσε την ακόλουθη περιγραφή για την κατάσταση που επικρατούσε τότε: «Οι υποστηρικτές των απόψεων του Δαρβίνου από πλευράς αριθμού ήταν υπερβολικά ασήμαντοι. Δεν υπάρχει ούτε η ελάχιστη αμφιβολία, ότι αν γινόταν μια γενική σύνοδος της εκκλησίας της επιστήμης, οπωσδήποτε θα μας καταδίκαζαν με συντριπτική πλειοψηφία» (5). Στον αγώνα μεταξύ των οπαδών και αντιπάλων του Δαρβίνου έπαιξαν ρόλο και τα προσωπικά ζητήματα. Έτσι π.χ. Ο Θωμάς Χάξλεϋ, θερμός υποστηρικτής του Δαρβίνου, βρισκόταν σε έντονη αντιδικία με τον τότε διάσημο ανατόμο Richard Owen (Όουεν), αντίπαλο του Δαρβίνου.
Όπως κι αν έχει το πράγμα, η αλήθεια είναι ότι η θεωρία του Δαρβίνου δημιούργησε ζωηρή κίνηση μεταξύ του επιστημονικού κόσμου. Η επιτυχία του Δαρβίνου βρισκόταν στο ότι για να υποστηρίξει τη θεωρία του πρόσφερε πολύ, νέο, εντυπωσιακό και ταξινομημένο υλικό. Παράλληλα η εποχή του ήταν ώριμη για να δεχθεί αυτόν τον «Μέγαν Χάρτην» των διανοητικών ελευθεριών, όπως ονόμασε κάποιος το βιβλίο «Περί της Καταγωγής των Ειδών». Ταυτόχρονα όμως ο Δαρβίνος έθεσε σε κίνηση σειρές σκέψεως, που είχαν τραγικές συνέπειες. Παρότι υποστήριζε ότι ο άνθρωπος έπρεπε να αισθάνεται περήφανος, γιατί, ενώ καταγόταν από το κτήνος, έφτασε σε τόσο ύψος προόδου και πολιτισμού, εντούτοις έρχονταν στιγμές που ο Δαρβίνος ήταν πρόθυμος να βεβαιώσει ότι το λογικό του ανθρώπου ήταν αναξιόπιστο• ότι δεν μπορούσε κανείς να του έχει εμπιστοσύνη, διότι ήταν εξέλιξη του λογικού ή του μυαλού ενός ζώου. Συνεχώς διαβάζουμε, ότι όταν ο Δαρβίνος στοχαζόταν το σύμπαν, «αισθανόταν υποχρεωμένος να κυττάζει στην πρώτη Αιτία, που είχε σοφό Νου, σε κάποιο βαθμό ανάλογο μ’ αυτό του ανθρώπου» και γι’ αυτό νόμιζε τον εαυτό του θεϊστή. Έμπαιναν όμως στη μέση οι εξελικτικές του θεωρίες, τον αναστάτωναν και τότε σκεφτόταν: «Πώς μπορεί στο νου του άνθρωπου, που έχει, όπως πιστεύω απόλυτα, εξελιχθεί από νου τόσο χαμηλό, όσο είναι αυτός που έχουν τα κατώτερα ζώα, να δώσουμε εμπιστοσύνη, όταν καταλήγει σε τέτοια μεγάλα συμπεράσματα;» Άλλοτε πάλι αναρωτιόταν: «Μπορεί κανείς να έχει εμπιστοσύνη στις πεποιθήσεις του μυαλού ενός πιθήκου, εάν υπάρχουν πεποιθήσεις σ’ ένα τέτοιο μυαλό;» Όπως δείχνει η αλληλογραφία του Δαρβίνου, τέτοιες σκέψεις γεννιόνταν στο νου του, κάθε φορά που ερχόταν αντιμέτωπος με κάποιο θεολογικό πρόβλημα• ωστόσο ποτέ δεν τον βασάνιζαν και δεν τον τάραζαν σ’ άλλες περιπτώσεις (6).
Όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Περί της Καταγωγής των Ειδών», ο φίλος του Lyell (Λάϊελλ) του ’γράψε ότι κι αν ακόμη η θεωρία της φυσικής επιλογής ήταν αληθινή, και πάλι δεν μπορούσε να ισχύσει για όλες τις μορφές της ζωής. Αλλά ο Δαρβίνος δεν άλλαξε γνώμη. Έμεινε αμετάπειστος στη θεωρία του. Παρόλα αυτά, όπως παρατηρεί ο Robert Ε. D. Clark (Ρόμπερτ Κλάρκ), ο Δαρβίνος ήθελε ενδόμυχα να δει το χέρι του Θεού στη φύση, αν και δεν πίστευε σε προσωπικό Θεό. Έλεγε ότι πολύ επιθυμούσε να πιστέψει σε προσωπικό Θεό, μόνο αν η ιδέα του Θεού βρισκόταν σε συμφωνία με τα επιστημονικά του δεδομένα — δηλαδή μόνο αν ο Θεός γινόταν μια απρόσωπη, αόριστη ύπαρξη. Ώστε για το Δαρβίνο η φυσική επιλογή ήταν ένα υποκατάστατο του Θεού, ή ενός κάποιου όντος, που παίρνει ενεργό μέρος στον κόσμο (7).
Χαρακτηριστικό της εσωτερικής πάλης, της αστάθειας και των αμφιβολιών του είναι ότι βρισκόταν σε συνεχή ανησυχία. Γι’ αυτό αναγκαζόταν να δίνει εξηγήσεις για τους όρους, που χρησιμοποίησε. Έλεγε π.χ. πως ο τίτλος «Περί της Καταγωγής των Ειδών» ήταν ατυχής και παραπλανητικός και δε θα ’πρεπε να τον χρησιμοποιήσει. Αναθεωρώντας το βιβλίο του αυτό ομολόγησε ότι προχώρησε πολύ με το ν’ απωθήσει τη θρησκεία και συχνά χρησιμοποίησε τις λέξεις «από το Δημιουργό», όταν αναφερόταν στην αρχική δημιουργία των πρώτων μορφών της ζωής. Άλλοτε λέγοντας ότι οι μεταλλαγές προέρχονταν ίσως από «τύχη», διευκρίνιζε καθαρά, ότι τη λέξη «τύχη» τη χρησιμοποιούσε μόνο για περικάλυμμα• για να καλύψει την άγνοια• ότι με τη λέξη «τύχη» δεν ήθελε να δηλώσει πως καμιά αιτία δε βρισκόταν σε ενέργεια• κάποιοι άγνωστοι νόμοι καθορίζουν την πορεία των όντων (8). Εξάλλου ο Δαρβίνος χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη λέξη «εξέλιξη» στην πέμπτη έκδοση του βιβλίου του «Περί της Καταγωγής των Ειδών» (1869), αλλά και τότε ακόμη τη χρησιμοποίησε με κάποια διστακτικότητα. Την ίδια εποχή ο Buffon (Μπυφφόν) και ο Lyell (Λάϊελλ), που θεωρούνται πρόδρομοι του Δαρβίνου, ήσαν ουσιαστικά αντίθετοι στο μετασχηματισμό (transformisme) των ειδών — δηλαδή αντίθετοι στην ιδέα ότι τα τελειότερα ζώα προήλθαν από το βαθμιαίο μετασχηματισμό των πιο απλούστερων και πρωτόγονων (9).
Ενδεικτικό των αμφιταλαντεύσεων του Δαρβίνου ήταν και το ακόλουθο περιστατικό. Ο Άγγλος ιατρός Μπάστιαν (Η. C. Bastian, 1837-1915), ένας φλογερός ορθολογιστής, που αφιερώθηκε στο να αντικρούσει τα πειράματα του μεγάλου Παστέρ (Pasteur), υποστήριζε ότι είχε παραγάγει ζωντανούς οργανισμούς κάτω από φυσικοχημικούς όρους (χρησιμοποιούσε σαν πρώτη ύλη τα ούρα). Όταν ο Δαρβίνος πληροφορήθηκε το γεγονός, έγινε έξω φρενών. Παρόλα αυτά, είχε το αίσθημα ότι η αυτόματη γένεση πρέπει να ’ναι σωστή. Γι’ αυτό έγραφε στον Α. R. Wallace (Ουάλλας): «Ευρίσκομαι σε αμηχανία, ανησυχία και κατάπληξη από τις εκθέσεις του, αλλά δεν έχω πεισθεί, παρόλο που στο σύνολο μου φαίνεται πιθανό ότι η Αρχαιοβίωση (10) είναι αληθινή». Δηλαδή ο Δαρβίνος έλπιζε ότι θα «ζούσε να δει» αυτή τη μέθοδο «να αποδεικνύεται αληθινή»11.
Επί χρόνια ο Δαρβίνος συζητούσε με διάφορους φίλους του το θέμα αν υπάρχει σχέδιο στη φύση. Κάθε φορά έδειχνε επανειλημμένα την ίδια αστάθεια και αμφιταλάντευση. Τη μια στιγμή νόμιζε ότι μπορούσε να μη δεχθεί σχέδιο στη φύση• την άλλη, το λογικό του τον πληροφορούσε ότι οι αποδείξεις για σχέδιο στη φύση από προσωπικό Θεό ήταν συντριπτικές. Ήταν ο άνθρωπος που ζητούσε πάντα τρόπο διαφυγής από τη θεολογία, αλλά ποτέ δεν μπόρεσε να το κατορθώσει.
Όμως ήλθαν βοηθοί του εκείνοι που συμφώνησαν με τις ιδέες του και στη συνέχεια τις εκμεταλλεύτηκαν και τις εκμεταλλεύονται.
Τους βλέπουμε στο επόμενο κεφάλαιο.



Ψυχολογική Στήριξη Παιδιών και Εφήβων...
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ Περισσότερα >>
Missing Children Europe...
Missing Children Europe
...
Περισσότερα >>